Gdy spadkodawca umiera, spadek ulega otwarciu, a jego spadkobiercy nabywają do niego prawo. Powołanie do spadku jest uwarunkowane testamentem i ustawą. Zasady dotyczące spadku oraz dziedziczenia szczegółowo reguluje Kodeks cywilny. Każdy spadkodawca ma prawdo do dowolnego rozporządzania własnym majątkiem. Może sporządzić testament lub dokonać darowizny. Jeżeli jednak zapisy testamentowe i inne czynności wykonane przez spadkodawcę pomijają blisko spokrewnione osoby, na przykład dzieci, możliwe jest dochodzenie swoich praw poprzez ubieganie się o zachowek. Dzięki zachowkowi bliscy krewni mogą żądać zapłaty określonej kwoty od osób, które nabyły prawo do spadku ich kosztem. Inaczej mówiąc, najbliższe osoby spadkodawcy, które zostały pominięte przez niego, mogą dochodzić roszczenia o zachowek.
Z artykułu dowiesz się:
- Co to jest zachowek
- Komu przysługuje, a komu nie przysługuje zachowek
- Kiedy można ubiegać się o zachowek
- Jak obliczyć kwotę przysługującą z tytułu zachowka
- Od kogo można domagać się zachowku
- Czy i kiedy prawo do zachowku przedawnia się
Zachowek – co to jest?
Zachowek jest określoną kwotowo częścią udziału spadkowego, który przysługuje spadkobiercy ustawowemu w razie dziedziczenia ustawowego. Osobie, która jest uprawniona do zachowku, nie przysługuje natomiast prawo do wydania jakiejkolwiek rzeczy wchodzącej w skład spadku. Spadkobierca może ubiegać się o zapłatę na jego rzecz określonej kwoty pieniędzy, która przysługuje mu zgodnie z dziedziczeniem ustawowym.
Celem zachowku jest ochrona interesów najbliższych krewnych spadkodawcy. Zachowek chroni zatem interesy członków najbliższej rodziny na wypadek niekorzystnego rozporządzania majątku w testamencie lub w formie darowizn.
Zgodnie z polskim prawem podstawą dziedziczenia jest testament. Jeżeli taki dokument nie został sporządzony, dziedziczą spadkobiercy ustawowi, którzy są wymienieni w Kodeksie cywilnym. Jeżeli w testamencie spadkodawca pominął spadkobierców ustawowych, ci mogą dochodzić swoich praw dzięki zachowkowi. Zachowek może mieć wyłącznie formę zapłaty pieniężnej.
Komu przysługuje zachowek?
Osoby, które są uprawnione do otrzymania zachowku, to tzw. zstępni spadkobiercy, czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd. oraz jego małżonek. Gdy w chwili śmierci spadkodawca nie miał zstępnych, wówczas zachowek przysługuje małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. Zachowek nie dotyczy rodzeństwa spadkodawcy.
Komu nie przysługuje zachowek?
Spadkodawca ma jednak prawo umieścić w testamencie zapis, w którym pozbawia zachowku nawet osoby do niego ustawowo uprawnione, tj. zstępnych, małżonka oraz rodziców.
Zapis o pozbawieniu zachowka spadkodawca może umieścić jeżeli osoba uprawniona:
- postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z ogólnie przyjętymi zasadami współżycia społecznego (wbrew woli spadkodawcy)
- dopuściła się względem spadkodawcy lub najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko zdrowiu, życiu lub wolności, a także rażącej obrazy czci
- uporczywie uchyla się od dopełniania względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych, na przykład przez wiele lat nie utrzymuje z nim żadnego kontaktu
W testamencie powinna zostać zawarta informacja dotycząca przyczyny wydziedziczenia. Nie można wydziedziczyć osoby, której spadkodawca przebaczył.
Prawo do zachowku nie przysługuje następującym osobom:
- które odrzuciły spadek
- zawarły umowę ze spadkodawcą dotyczącą zrzeczenia się dziedziczenia
- wydziedziczonym w testamencie
- uznanym za niegodnych dziedziczenia, zgodnie z orzeczeniem sądu
- które otrzymały od spadkodawcy darowiznę w wartości, która jest równa co najmniej wartości przypadającego na nich zachowku
- małżonkowi, przeciwko któremu wystąpiono o orzeczenie separacji lub rozwodu z jego winy, a żądanie to zostało uznane za uzasadnione
- małżonkowi, który pozostaje ze spadkodawcą w separacji
- dalszym krewnym, na przykład teściom, synowej, zięciowi itp.
Jeżeli zaistnieją poniższe przypadki, zachowek automatycznie przechodzi na zstępnych spadkobiercy:
- spadkobierca został uznany za niegodnego dziedziczenia
- został wydziedziczony
- odrzucił spadek
- zrzekł się dziedziczenia, o ile w umowie ze spadkodawcą wskazano, że zrzeczenie nie obejmuje również zstępnych
Kiedy przysługuje zachowek?
Zachowek przysługuje w sytuacji, gdy osoba do niego uprawniona, nie otrzymała swojej należnej części majątku spadkowego. Jeżeli w wyniku dziedziczenia, zapisu w testamencie lub darowizny spadkobierca nie otrzymał całości należnego mu zachowku, ma prawo do ubiegania się o jego uzupełnienie, czyli wyrównanie różnicy pomiędzy wartością należnego zachowku a wartością określoną prawnie.
Zapoznaj się również z artykułem: Przepisanie działki. Koszty notarialne. Kiedy można sprzedać przepisaną działkę?
Jak obliczyć zachowek?
Przed obliczeniem zachowku, konieczne jest określenie potencjalnego udziału spadkobiercy w majątku spadkowym. Udział spadkowy stanowi podstawę do obliczenia wysokości zachowku. W tym przypadku uwzględnia się wszystkich ustawowych spadkobierców – również tych, którym z jakichś względów nie przysługuje zachowek, m.in. odrzucili spadek, zostali uznani za niegodnych dziedziczenia. Nie są uwzględniane wyłącznie osoby, które zrzekły się dziedziczenia czy też zostały wydziedziczone przez spadkodawcę w testamencie.
Do wartości majątku spadkowego dolicza się darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Z doliczenia wyłączone są jedynie dwa rodzaje darowizn:
- drobne, zwyczajowo przyjęte
- na rzecz osób, które nie są spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku – darowizny starsze niż 10 lat licząc wstecz od dnia otwarcia spadku
Zachowek dla zstępnych czyli dzieci, wnuków, prawnuków itd.
Podczas obliczania zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do wartości spadku darowizn, które zostały dokonane przez spadkodawcę, kiedy nie miał on jeszcze zstępnych. Wyjątkiem są darowizny, które zostały dokonane w okresie krótszym niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
Zachowek dla małżonka
Podczas obliczania zachowku, który należy się małżonkowi, nie dolicza się do wartości spadku darowizn poczynionych przed zawarciem małżeństwa.
Zachowek – jak obliczyć?
Zachowek – jak obliczyć?Spadkobierca, który jest trwale niezdolny do pracy lub jest małoletni, otrzymuje dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który należałby mu się w przypadku dziedziczenia ustawowego. W pozostałych przypadkach uprawnionym należy się połowa wartości udziału spadkowego.
Konieczne jest także obliczenie tzw. substratu zachowku, czyli czystej wartości spadku wraz z darowiznami, które podlegają doliczeniu. Obliczeniami zajmują się biegli. Najprościej mówiąc, substrat zachowku to nic innego jak aktywa spadkowe pomniejszone o długi spadkodawcy.
Następnie ustala się konkretną kwotę zachowku dla danego spadkobiorcy – na podstawie przepisów spadkowych Kodeksu cywilnego i wyliczonego substratu zachowku.
Od kogo można domagać się zachowku?
Do zapłaty zachowku zobowiązani są:
- spadkobiercy, którzy odziedziczyli spadek
- osoby, na których rzecz został uczyniony w testamencie zapis windykacyjny – jedynie w granicach wzbogacenia się będącego skutkiem zapisuj windykacyjnego
- osoby, na których rzecz spadkodawca poczynił darowizny, które są doliczane do spadku – jedynie w granicach wzbogacenia się będącego skutkiem darowizny.
Kiedy zachowek się przedawnia?
Zachowek może się przedawnić. Roszczenia z tytułu zachowku, a także zmniejszenia poleceń i zapisów zwykłych przedawniają się wraz z upływem pięciu lat od daty ogłoszenia testamentu.
W przypadku roszczeń z tytułu uzupełnienia zachowku dotyczącego poczynionych przez spadkodawcę zapisów windykacyjnych lub darowizn należy liczyć się z terminem przedawnienia wynoszącym pięć lat od otwarcia spadku, czyli dnia śmierci spadkodawcy.
Pozew o zachowek – kiedy można go złożyć?
Sprawę o zachowek możemy skierować na drogę sądową, jeżeli osoba, która jest zobowiązana do jego wypłacenia, pomimo wezwań do zapłaty, nie wywiąże się ze swojego obowiązku. Pozew o zachowek można skierować do:
- Sądu Rejonowego – jeżeli kwota zachowku nie przekracza 75 000 złotych
- Sądu Okręgowego – jeżeli kwota zachowku jest wyższa od 75 000 złotych
